Maandag spreken overheid, bedrijfsleven en milieubeweging over mogelijke afschaffing van het statiegeldsysteem. De grote steden vrezen dat er dan nog meer zwerfafval door de straten waait. Intussen worden proeven genomen met het belonen van de burger die zijn afval komt inleveren.
Het is inmiddels de gewoonste zaak van de wereld dat je statiegeld moet betalen voor bierflesjes en water of frisdrank in petflessen. We gooien die flessen niet in de afvalbak, maar brengen ze netjes terug naar de supermarkt. Dat doen we natuurlijk omdat we ervoor betaald hebben. De ingeleverde flessen gaan vervolgens terug naar de fabriek en worden tot 25 keer toe hergebruikt. Dat is goed voor het milieu en bovendien wettelijk verplicht.
Toch oefent het bedrijfsleven via de Europese Commissie al een paar jaar druk uit op Nederland om dit statiegeldsysteem af te schaffen. Het zou concurrentievervalsend zijn en buitenlandse bedrijven benadelen die bier en frisdrank in flessen naar Nederland willen exporteren.
De Nederlandse supermarkten zijn geen voorstanders van het huidige statiegeldsysteem. Het kost de branche jaarlijks vele miljoenen euro’s, want ze moeten ruimte en personeel beschikbaar stellen en krijgen er niets voor terug.
De frisdrankindustrie is evenmin voorstander van een verplicht statiegeldsysteem. Zij wil een gelijke regeling voor alle producenten. Statiegeld op kunstof flessen van zuiveldranken en sappen is bijvoorbeeld niet verplicht. Jouke Schat, secretaris van de Nederlandse Frisdrank Industrie (NFI) : ‘Wij willen keuzevrijheid, mits dat niet ten koste gaat van het milieu. Nieuwe verpakkingen ogen trouwens ook beter.’
Aanstaande maandag komen vertegenwoordigers van bedrijfsleven, milieubeweging en gemeenten bijeen op het ministerie van VROM om over afschaffing van het statiegeldsysteem te spreken. Afschaffen gaat echter niet zomaar. Tot 2006 blijft het huidige statiegeldsysteem zeker van kracht. Tot zolang duurt het Convenant Verpakkingen III waarin het bedrijfsleven en overheid onder meer afspraken hebben gemaakt over verpakkingsafval en het terugdringen van zwerfvuil. Maar volgens Rene de Bondt van SVM-pact (Stichting Verpakkingen en Milieu), dat namens het bedrijfsleven het Convenant Verpakkingen III uitvoert ‘zal de Europese Commissie de verplichte hervulbaarheid hoogstwaarschijnlijk niet langer tolereren. We beraden ons daarom samen het de overheid op alternatieven die goed zijn voor zowel de handel als het milieu’. Wat die zijn, kan hij nog niet zeggen.
Stichting Natuur en Milieu (SNM) is niet blij met het mogelijk verdwijnen van het statiegeldsysteem. Volgens beleidsmedewerker Afval en Energie Hans Jager is drie jaar geleden uit een onderzoek van TNO en Energie Centrum Nederland gebleken dat hervulbare verpakkingen beter zijn voor het milieu dan eenmalige verpakkingen. TNO deed dit onderzoek in opdracht van de Nederlandse frisdrankindustrie en het ministerie van VROM. Daarbij werd gekeken naar de milieubelasting van zowel hervulbare flessen als wegwerpflessen.
Jager zou dan dan ook liever zien dat het statiegeldsysteem juist wordt uitgebreid. Volgens hem zijn er meerdere mogelijkheden zonder dat er sprake is van oneerlijke concurrentie. ‘In Finland bijvoorbeeld is statiegeld op meermalige verpakkingen niet verplicht. Maar de heffing op eenmalige verpakkingen is zo hoog, dat de kosten voor statiegeldflessen en wegwerpflessen ongeveer gelijk zijn.’
Een grote stad als Rotterdam ziet de mogelijke afschaffing met angst en beven tegemoet. Schone straten, dat is voor de gemeente prioriteit nummer één. ‘Een schone stad draagt bij aan gevoelens van welzijn en veiligheid,’ zegt Peter Verschoor, hoofd stafbureau van de ROTEB, het Rotterdamse afvalinzamelingbedrijf en medeverantwoordelijk voor het afvalbeleid. ‘Wij als grote gemeente voelen ons bedreigd door de signalen uit het bedrijfsleven dat het huidige statiegeldsysteem zijn langste tijd heeft gehad nog voordat er alternatieve inzamelmethoden ontwikkeld zijn.’ Verschoor ziet de bui al hangen: ‘Zonder deugdelijke alternatieven zie ik het somber in. Statiegeldflessen kom je nu bijna niet tegen op straat of in de vuilniszakken, wel eenmalige verpakkingen zoals kleine petflesjes, breezers en blikjes.’
Minder statiegeld, meer zwerfvuil: ook voor het bedrijfsleven is dat een probleem. Onder minister Pronk hebben bedrijfsleven en overheid een convenant gesloten waarin is afgesproken dat tussen 2003 en 2006 de hoeveelheid glas, blik en petflesjes in het zwerfvuil met 80 procent moet zijn afgenomen. Als deze doelstelling niet wordt gehaald zou VROM alsnog statiegeld verplicht kunnen stellen, niet alleen op de hervulbare maar ook op de eenmalige verpakkingen. Dat zou dus een uitbreiding van het statiegeldsysteem betekenen, in plaats van een afschaffing ervan.
In een poging om de doelstelling te halen voert het bedrijfsleven momenteel – voor veel geld – de campagne Nederland Schoon, bekend van de kreet ‘met hetzelfde gemak gooi je het in de afvalbak.’ Het bedrijfsleven is optimistisch over de campagne. Maar gemeenten en milieuorganisaties geloven niet dat de inspanningen van Nederland Schoon voldoende effect zullen hebben. Zeker niet als in 2006 het statiegeldsysteem ook nog eens wordt afgeschaft. De gemeenten zijn bang dan met nog meer zwerfvuil in hun maag te komen zitten.
Verschoor van de ROTEB wil daarom nu al een open debat en niet pas eind 2005 als het Convenant Verpakkingen III officieel geëvalueerd gaat worden: Dat blijkt echter niet zo eenvoudig te zijn. ‘Sinds vorig jaar juli krijgen wij geen gehoor meer bij het bedrijfsleven als wij de discussie willen voeren over alternatieve inzamelmethoden. Het enige alternatief dat ik tot nog toe heb gehoord is het Zwitserse systeem: containers voor glas en petflessen op straat, buiten de muren van de supermarkten, waar burgers hun afval in moeten gooien. Het probleem hierbij is dat Nederlanders geen Zwitsers zijn. Hier in de grote steden mag je al blij zijn als mensen de moeite nemen om de klep van de container open te doen om de vuilniszak erin te gooien, in plaats van ernáást. Laat staan dat we verwachten dat iedereen altijd alles op straat in een speciale afvalbak gooit.’
Vegen en voorlichting geven door de gemeente zijn niet genoeg om de straten schoon te houden. En een streng systeem van beboeten zoals in Singapore past niet in de Nederlandse cultuur. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) pleit er daarom voor om de vervuiling zoveel mogelijk aan te pakken bij de bron. Rob Kreutz, hoofd milieu van de VNG: ‘Als het statiegeld straks zou worden afgeschaft moet de burger wel een andere prikkel krijgen, anders neemt de hoeveelheid zwerfafval alleen maar toe in plaats van af. Het bedrijfsleven dient hierin zijn verantwoordelijkheid te nemen.’
De Rotterdamse raad heeft zich twee jaar geleden al uitgesproken voor een financiële prikkel om het huishoudelijke afval en zwerfvuil terug te dringen. Om te onderzoeken of bijvoorbeeld een beloningsprikkel werkt gaat Rotterdam in zes supermarkten een test doen met de Re-vendor. De Re-vendor is een apparaat dat eenmalige plastics flesjes en drankkartons ter plekke verpulvert en sorteert. Daarmee worden eenmalige verpakkingen geschikt gemaakt voor de grondstoffenindustrie. De ROTEB stelt het innamenapparaat ter beschikking en haalt het afval op. De supermarkten geven de klanten een kleine beloning voor het inleveren van hun lege verpakkingen. De lokale ondernemers hopen daarmee meer klanten te trekken en zien ook het nut van een schone omgeving. Verschoor: ‘Wij doen deze proef op kleine schaal om te kijken of belonen echt helpt. Als het werkt zouden beloningssystemen op grote schaal moeten worden ingevoerd.’
De Super de Boer in de Brabantse gemeente Heeze-Leende is vorige maand al begonnen met de Re-vendor. Franchisenemer Ronald de Laak heeft er in neon de naam ‘De Bazin’ op gezet, waarbij BA staan voor Belonen van Afval.
In de wand bij de ingang kunnen consumenten naast drankkartons, wegwerpflessen en andere plastic verpakkingen, ook blik, glas, textiel, batterijen en zelfs vieze luiers kwijt. De re-vendor scant verpakkingen met een barcode. Per stuk krijgt de klant twee eurocent: het bonnetje kan hij verzilveren bij de kassa. “Ik ben geen charitatieve instelling”, zegt De Laak. “Ik hoop natuurlijk dat ik hiermee meer klanten krijg.”