Door nieuwe wetten en regelgeving zullen gemeenten meer mensen met een uitkering onder hun hoede krijgen. Zoals mensen met een (ernstige) psychiatrische aandoening. Ook voor hen zijn mogelijkheden voor arbeidsre-integratie.
januari 2012
Hoe meer mensen de komende jaren betaald aan de slag gaan, hoe beter; ook mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Een aantal jaren terug was er al aandacht voor bemiddeling en begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking, maar voor mensen met (ernstige) psychiatrische klachten werd weinig of niets gedaan.
Andere tijden
Hoewel behandelingen van psychiatrische patienten er altijd al op gericht waren om cliënten zoveel mogelijk te laten participeren in de samenleving, was de overheersende mening toch dat betaald werken voor de meesten te zwaar zou zijn. Maar de tijden zijn veranderd en niet alleen in financieel opzicht. Ervaring en wetenschappelijk onderzoek hebben geleerd dat 30-40% van psychiatrische cliënten graag betaald werk wil (en kan) doen. Maar om te slagen op de arbeidsmarkt is wel een andere aanpak nodig dan reguliere arbeidsre-integratie.
Geen duimen draaien
Lisette Ketellapper (23) heeft PDD-NOS, een aandoening waardoor ze vooral moeite heeft met sociale interactie. Ze vindt gesprekken voeren ingewikkeld; ze voelt zich snel onveilig en dat maakt haar onzeker en soms boos. Daarnaast heeft ze een erfelijke lichamelijke groeistoornis. Sinds ruim een jaar heeft ze een betaalde functie bij World Servants in Wolvega. World Servants financiert en coördineert bouwprojecten in ontwikkelingslanden. Lisette straalt.Ze verzorgt onder meer de registratie van vrijwilligers, ze haalt en verdeelt de post.
Na haar middelbare school ontraadde iedereen haar om werk te zoeken. Ze kwam op de wachtlijst van de Sociale Werkplaats. Maar in de tussentijd duimen zitten draaien was niks voor Lisette. Via een speciaal begeleidingsproject voor WSW-wachtlijstjongeren kon ze werkervaring opdoen bij World Servants. Toen ze in 2010 bij de Sociale Werkplaats een contract kreeg aangeboden, moest ze tot haar schrik fietsen monteren: ‘Nou, niks voor mij, hoor!’ Door te weigeren zou ze echter haar SW-indicatie verliezen. Ze wilde heel graag administratief werk blijven doen, maar World Servants kon haar niet in dienst nemen; daarvoor was haar productieve bijdrage onvoldoende.
Coaching on the job
Omdat Lisette ook in aanmerking kwam voor loondispensatie, zag de gemeente mogelijkheden. Eltje Duisterwinkel van de afdeling Werk en Inkomen belde Quality Coaching, een gespecialiseerd arbeidsre-integratiebureau dat zich sinds 2001 richt op mensen met grote afstand tot de arbeidsmarkt. Het bureau heeft voor de doelgroep zelfs een speciale vacaturebank. Yvon Steever werd de jobcoach van Lisette. Steever is voormalig psychiatrisch verpleegkundige en getraind in het herkennen en begeleiden van mensen met een psychiatrische aandoening. Ze komt nu twee keer per maand bij Lisette op bezoek: een uur thuis om vaardigheden te oefenen en een uur bij World Servants om samen met haar leidinggevende vorderingen en knelpunten te bespreken. De bedoeling is om de begeleiding in drie jaar af te bouwen.
Duisterwinkel kent Steever sinds 2008: ‘We liepen vast met bepaalde mensen voor wie reguliere arbeidsbemiddeling niet werkte. We hebben toen Quality Coaching uitgenodigd voor een adviesgesprek.’
Tijdens de bijeenkomst werd duidelijk wat de mogelijke oorzaken waren. Steever: ‘Depressies, psychoses, een autistische of borderline persoonlijkheidsstoornis. Bij deze mensen heeft het geen zin om vooraf een training te geven en ze daarna in het diepe te gooien. Met de juiste begeleiding leren zowel werkgever als werknemer gaandeweg hoe ze om moeten gaan met de beperkingen.’
Samen optrekken
In Amerika wordt al jarenlang on the job coaching toegepast. Ook in Nederland is uit een pilot van GGZ Noord Holland Noord gebleken dat zo’n 30 tot 40% van de mensen met een epa aan het werk durft – en dat ook kan, mits goed begeleid. Met als resultaat: substantieel minder zorgkosten, minder uitkeringen, minder maatschappelijke overlast, meer zelfvertrouwen en een grotere zelfredzaamheid. Gemeenten en GGZ trekken steeds vaker samen op, zoals blijkt uit het zojuist afgeronde project Herstel & Burgerschap. Hierin hebben GGZ, gemeenten, zorgverzekeraars en maatschappelijke organisaties afspraken gemaakt om mensen met een ernstige psychische aandoening te ondersteunen in hun rol als burger.
Individual Placement and Support
Een nieuwe coachingsmethode van de GGZ heet IPS: Individual Placement and Support. Wetenschappelijk onderzoek van het Trimbos Instituut laat zien dat IPS effectief is. Uit de pilot van GGZ NHN blijkt onder meer dat de zorgconsumptie door IPS sterk daalt. Hierdoor zijn ook zorgverzekeraars geinteresseerd om in de methode te investeren.
Kenmerkend voor IPS is een multidisciplinair team met onderling korte lijnen. Zo kan bij terugval snel ingegrepen worden door een IPS-trajectbegeleider, behandelaar, huisarts, arbeidsdeskundige van de UWV of klantmanager van de gemeente en maatschappelijk werk. Na een aantal voorbereidende gesprekken gaat de cliënt bij een werkgever aan de slag volgens het principe: first place then train De trajectbegeleider coacht de werknemer bij gevoeligheden die het functioneren kunnen beïnvloeden. Net als bij de benadering van Quality Coaching wordt zo toegewerkt naar de meest optimale – en productieve – werkomstandigheden. De begeleiding duurt zo lang als nodig volgens de IPS methodiek, in de praktijk komt dat neer op 1 tot 3 jaar.
Loondispensatie
Re-integratiebureau TRACK werkt nauw samen met de GGZ in Den Haag, Den Haag/ Haagstreek, Rotterdam en Midden Holland. De cliënten van TRACK zijn vaak onder behandeling bij de GGZ. ‘Elk jaar vinden wij voor tientallen mensen met een epa een betaalde baan,’ vertelt Wim Kollen, manager bij TRACK. ‘Daarna begeleiden wij zowel werkgever als werknemer. De meeste cliënten werken 16-20 uur per week. Ze hebben nooit gewerkt of zijn al heel lang uit het arbeidsproces. Er is daarom wel kans op terugval, maar dat is nooit een reden is om het traject te beëindigen maar eerder een aanleiding om vaardigheden te oefenen of om het werk anders in te delen.
Aan werkgevers ontbreekt het volgens Kollen niet: ‘Er is meer maatschappelijke betrokkenheid dan je zou denken, hoewel door de crisis onze cliënten helaas wel het eerst op straat staan. Onder normale omstandigheden willen werkgevers er wel tijd voor vrijmaken, mits er sprake is van goede begeleiding en zolang ze er zelf financieel niet op hoeven toe te leggen. Aanvullende loondispensatie is daarom wel noodzakelijk.’
Naast loondispensatie voor de werkgever, zijn er uiteraard nog andere kosten. Voorheen kon TRACK de begeleiding naar werk declareren bij de AWBZ. Sinds kort wordt de jobcoaching van TRACK echter door het CIZ beschouwd als arbeidsre-integratie waardoor het bureau nu moet aankloppen bij UWV of gemeente voor re-integratie- en participatiegelden.
Investeren en besparen
Een gemeente die al sinds 2005 ervaring heeft met de financiering van IPS is Groningen. Cliënten zijn medisch in behandeling bij de GGZ (Lentis) of de afdeling Psychosen van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). Het project begon met twee IPS-trajectbegeleiders van Quality Coaching, één van Lentis en één van het UMCG. Jannie Dekker, Adviseur Productontwikkeling en Inkoop bij de dienst SOZAWE: ‘Na een proef van twee jaar waren we politiek om. IPS bleek de enige manier voor deze cliënten om bij een werkgever binnen te komen. Normaal heeft de klantmanager van de Sociale Dienst de regie. In geval van IPS komt het UMCG met het voorstel tot arbeidsre-integratie. De klant wordt vervolgens begeleid door een vaste trajectbegeleider/werkcoach die deel uit maakt van het multidisciplinair behandelteam.’
Sinds 2008 zijn 25 mensen uit de doelgroep geschikt bevonden voor arbeidsre-integratie; 22 zijn sindsdien daadwerkelijk met een IPS-traject gestart. De functies varieren zeer. De mensen werken bijvoorbeeld in de afwaskeuken van een ziekenhuis, doen biologisch veldwerk of archiefwerk in een bibliotheek, zijn meubelmaker, klasseassistent of autogeen lasser. Zeven cliënten hebben het niet gered en zijn terug in de dagbesteding. Een persoon zit in detentie. Een persoon is gaan studeren.
Het hele IPS-traject kost de gemeente 3000 euro per cliënt per jaar, voor maximaal twee jaar, aldus Dekker. ‘Natuurlijk slagen de pogingen niet bij iedereen. Maar elke cliënt uit de bijstand scheelt de gemeente wel jaarlijks 15.000 euro.’
Inkoopcombinatie
Gemeentes en GGZ zullen in de toekomst nieuwe manieren moeten vinden voor financiering. Eind 2011 vond al overleg plaats tussen ambtenaren van de Noord-Noordhollandse centrumgemeenten, het ministerie van VWS, GGZ NHN en Zorgverzekeraar VGZ over een mogelijke inkoopcombinatie. Rob Laane, zorginkoper bij VGZ, is hier groot voorstander van: ‘Het betreft het hele aanbod voor psychiatrische clienten, IPS maakt daar een klein onderdeel van uit. Hoewel in Nederland nog geen grote aantallen mensen door middel van IPS langdurig betaald werk hebben gedaan, zijn de aanwijzingen voor financieel en maatschappelijk voordeel heel groot.’
Laane begrijpt dat gemeenten momenteel financieel in een lastig parket zitten. ‘Het is echter wel zo dat het gezamenlijke belang van IPS door zowel verzekeraars als gemeenten onderkend moet worden. Dat betekent ook afspraken maken over gemengde bekostiging.’
Stijgende loonwaarde
Intussen werkt Lisette 20 uur per week bij World Servants, ze heeft haar typediploma gehaald en volgt sinds kort een administratieve opleiding. De stichting betaalt 40% van het salaris. De rest vult het Rijk aan met loondispensatie. Na haar opleiding ligt het in de lijn der verwachting dat haar loonwaarde stijgt.
Toen ze bij World Servants kwam werken, was Lisette een schuw vogeltje. In de afgelopen jaren heeft ze steeds meer zelfvertrouwen gekregen. Laatst heeft ze in de vergaderzaal de dagopening verzorgd met foto’s van haar paard en een verhaal uit de bijbel. Ze durft mensen aan te spreken en zaken te regelen. En ze durfde zelfs op de foto voor VNG magazine.