Psychische klachten? Last van stress? Met hart-breincommunicatie word je een gelukkiger mens. Dat zeggen steeds meer reguliere en alternatieve therapeuten. Wetenschappelijke onderbouwing is er niet, toch worden de behandelingen indirect vergoed door de zorgverzekeraar. ‘Medici zouden hier niet in mee moeten gaan, het maakt de zorg duurder.’
Augustus 2013
Het hart bevat persoonlijke informatie. Dat idee droeg de Amerikaanse psycholoog John Diepold vorig jaar uit op een studiedag van het Nederlands Instituut voor Psychologen (NIP) over onder meer Heart Assisted Therapy (HAT). Het hart zegt volgens Diepold wat de hersenen moeten doen. Zo zouden mensen met een getransplanteerd hart dezelfde interesses ontwikkelen als de donor. Tijdens Heart Assisted Therapy moet de cliënt de handen om-en-om gekruist op het hart leggen en ontspannen ademhalen; ‘ademen via je hart’ heet dat. Door intussen te denken aan een probleem waar je mee worstelt, zouden de klachten verdwijnen.
Een bewering die niet gebaseerd is op gedegen wetenschappelijk onderzoek. Toch konden deelnemers voor deze studiedag accreditatiepunten krijgen. Deze punten zijn bedoeld om het professionele gehalte van psychologen op peil te houden. Daarbij staat volgens de beroepscode van de leden van het NIP ‘handelen volgens de stand van de wetenschap’ centraal. Hoewel HAT door de American Psychological Association (APA) wordt erkend, geven Nederlandse psychologen aan dat het wetenschappelijk onderzoek echter nog in de kinderschoenen staat. Op de site van Diepold staat onder het kopje ‘artikelen en onderzoek’: Coming Soon.
Intussen is een variant begonnen aan een opmars: hartcoherentietraining. Deze gaat uit van het fenomeen hartritmevariabiliteit (zie kader ‘een coherent hart) en is – net als Heart Assisted Therapy – overgewaaid uit Amerika. Volgens behandelaars zouden mensen met een ‘coherent hart’ gezonder, succesvoller en gelukkiger zijn. Met een ingewikkeld en schijnbaar logisch verhaal verleiden bedrijven als Heartmath Benelux en HartFocus mensen om hartcoherentiemeters aan te schaffen a raison van 200 tot 300 euro. Ook Apple heeft inmiddels een mobiele adapter ontwikkeld, te bestellen voor 108 euro. Feel good bladen duiken er kritiekloos bovenop. ‘Een verandering in je hart verandert alles’, juicht Jurriaan Kamp in het blad Ode.
Wanda Kok is psychologe bij de GGZ groep, een commercieel bedrijf dat op de website Hartcoherentietraining aanbiedt. Bij een groot deel van de clienten gebruikt Kok hartcoherentiemeters ter ondersteuning van – de wel wetenschappelijk bewezen – cognitieve gedragstherapie. Cliënten krijgen de hartcoherentiemeters van GGZ groep in bruikleen. Volgens Kok is het aanbieden van de training drempelverlagend. Meer klanten dus: ‘Veel mensen vinden het moeilijk om naar een psycholoog te gaan. Voor hen is een Hartcoherentietraining concreter dan psychotherapie, minder vaag of bedreigend.’
Indirect vergoed
Het College van Zorgverzekeraars beschouwt HAT en Hartcoherentietraining als een alternatieve therapie. Deze worden daarom niet direct vergoed uit de basisverzekering. Maar indirect krijgen BIG-geregistreerde therapeuten de behandelingen wel vergoed zodra zij HAT en Hartcoherentietraining gebruiken als onderdeel van hun therapie. Zo worden Heart Assisted Therapy en Hartcoherentietrainingen steeds vaker toegepast binnen de reguliere GGZ , de verslavingsgeneeskunde en ziekenhuizen. Psychomotorisch therapeut Frank Pelder van het Antonius Ziekenhuis Nieuwegein behandelt mensen met ernstig overgewicht en gebruikt de hartcoherentiemeters om mensen te leren ontspannen. ‘Als mijn cliënten stress ervaren rennen ze meteen naar de ijskast. Met behulp van de hartcoherentiemeter probeer ik ze zodanig tot rust te brengen dat ze naar hun hart gaan luisteren zodat ze worden zoals de tennisspeler op het veld: die moet ontspannen zijn, maar ook alert. Alleen dan kun je doen wat goed is.’
Volgens Kees Blase van Hartfocus kun je met Hartcoherentietraining zelfs ADHD, paniekstoornissen, depressies en trauma’s behandelen. ‘Dat is echt onzin,’ aldus Jan Houtveen, stressfysioloog en docent aan de Universiteit van Utrecht. ‘Wij hebben onderzoek gedaan bij studenten die hoog scoorden op depressie. Daaruit bleek dat er geen direct verband is tussen een ‘coherent hart’ en iemands psychische toestand. Studenten die langzaam leerden ademhalen volgens de hartcoherentietraining waren na afloop weliswaar fysiek iets meer ontspannen, maar dat had geen enkele invloed op hun stemming; ze bleven worstelen met hun sombere gevoelens.’
Wellicht schuilt de verklaring voor het enthousiasme waarmee hart-breincommunicatie wordt omarmd in de poëzie ervan. Onze taal is immers vol van metaforen over het hart: leven vanuit je hart, met je hand over je hart strijken, een hart onder de riem steken, je hart laten spreken, uit het diepst van mijn hart enz. De taal drukt hiermee onze behoefte uit aan verbinding en relatie, aan authenticiteit. De behoefte om te zien en gezien te worden, niet afgerekend te worden op wat we presteren maar om wie we zijn, daar hunkeren veel mensen naar.
‘Dat ontspannen goed voor je is, staat natuurlijk buiten kijf’, zegt Houtveen. ‘Net als sporten, en gezond eten, genoeg slapen en goede sociale contacten. In wezen zijn HAT en Hartcoherentietraining sjamanistische ontspanningsoefeningen. Zo worden mensen op basis van pseudowetenschap verleid om een duur apparaat aan te schaffen of in therapie te gaan die vervolgens wordt vergoed door de basisverzekering. Hiermee ontstaat in de samenleving een verkeerd beeld van wat het hart doet, wat stressfysiologie is, waar psychische klachten door ontstaan en hoe je deze kunt behandelen. Medici en zorgverzekeraars zouden daar niet in mee moeten gaan. Het maakt de gezondheidszorg alleen maar duurder.’
Een coherent hart
Hartcoherentie gaat uit van het fenomeen hartritmevariabiliteit of hartritme: het hart klopt een aantal slagen per minuut, maar de interval tussen de hartslagen verschilt. Dat is normaal: bij inademing is de frequentie van het hartritme net iets sneller bij dan bij de uitademing. Daarnaast versnelt en vertraagt de hartslag in rust autonoom in ca. 10 seconden tijd. Dat heeft te maken met de bloeddruk.
Een gezond mens vertoont een onregelmatig hartritme, wat dus wat anders is dan een onregelmatige hartslag. Hartslag en hartritme passen zich aan bij inspanning, stress en dergelijke. Net zoals een mens gaat zweten als hij het warm heeft, anders raakt hij oververhit. Om een ‘coherent hart’ te krijgen leren patiënten heel langzaam te ademen (in 10 seconden 1 maal in en 1 maal uit), waardoor het hartritme ‘regelmatiger’ zou worden.
Hartcoherentietraining is ontwikkeld door HeartMath Institute, opgericht in 1991 door Doc Childre in Californië. De website van Heartmath Benelux vermeldt: ‘Uniek is de solide wetenschappelijke basis; gedurende circa 15 jaar is de methode en het effect wetenschappelijk onderzocht in uiteenlopende settings.’ In werkelijkheid is Doc Childre geen wetenschapper of dokter, maar een ondernemer met interesse in stres gerelateerde behandelingen en voormalig eigenaar van een muziekstudio.