Op het Singel kwam onlangs een clubje mensen bijeen om op speelse wijze te laten zien dat homeopathische middelen niet werken. ‘We doen het liever hier dan op de Dam omdat we geen gedoe met tegendemonstranten willen.’
februari 2011
Het is kwart over tien ‘s ochtends. Bij het standbeeld van Multatuli op het Singel staan zo’n vijfentwintig mensen bij elkaar op een kluitje. Verder is het uitgestorven op het pleintje aan het water. Een groepje toeristen misschien dat op zaterdagmorgen stoïcijns de winderige kou trotseert? Ze hebben witte sweaters aan met het opschrift ’1023 Homeopathy there’s nothing in it’. Op de sokkel van Multatuli staan potjes en flesjes uitgestald. In de potjes zitten kleine witte pilletjes, in de bruine glazen flessen heldere vloeistof. Er loopt iemand rond met een camera. Opeens heft iedereen ernstig een rood-wit gespikkeld bekertje en neemt een slok. Daar willen we meer van weten.
Wat zijn jullie aan het doen?
‘We proberen zelfmoord te plegen met een overdosis homeopathie’, vertelt een twintiger met een blauw petje en hij toont een fles waarop met zwierige letters staat: ‘Arsenicum Iodatum C200’.
Echt waar?!
‘Nee hoor, het is maar een grap’, zegt Maarten Koller, de jongeman met het petje. Maarten is student psychologie en bestuurslid van Stichting Skepsis, die kritisch kijkt naar pseudowetenschappelijke theorieën, dubieuze therapieën en paranormale overtuigingen.
Zelfmoord plegen met homeopathisch arsenicum of met welk ander homeopathisch drankje of pilletje dan ook, dat kan volgens Maarten helemaal niet: ‘In de afgelopen dertig jaar is veel onderzoek gedaan naar homeopathie, maar nog nooit is wetenschappelijk aangetoond dat het werkt. Er is wel aantoonbaar sprake van een placebo-effect, dat wil zeggen: mensen raken onder de indruk en daarom helpt het soms; (zelf)misleiding is namelijk een machtig fenomeen. Met deze actie willen we laten zien dat homeopathie flauwekul is.’
De actie is een initiatief uit Engeland en wordt tegelijkertijd op vijftig andere plaatsen in de wereld gevoerd. Van Antarctica tot Canada, van Argentinië tot Zwitserland, van Honolulu tot Zuid-Afrika. Maarten slaat de rest van zijn verdunde arsenicum achterover.
Waar slaat dat ’1023‘ op jullie shirts eigenlijk op?
‘Om 10 uur 23 hebben we allemaal onze overdosis genomen; 10 tot de 23ste is het getal van Avogadro.’
Het getal van wat?
Verschillende mensen proberen het uit te leggen. Het schijnt iets te zijn met atomen en mollen en dat maal heel veel nullen. In het kort komt het hierop neer: je hebt een liter vloeistof, die verdun je in tien liter water, daarvan neem je weer een liter en die verdun je dan weer in tien liter water, enzovoort, tot 23 maal aan toe. Er kan nu geen werkzaam molecuul meer aanwezig zijn. Laat staan als je een vloeistof op deze wijze 200 maal verdunt: je krijgt dan een getal met een duizelingwekkend aantal nullen.
Een aanwezige kijkt op zijn i-Phone. Op #ten23 wordt druk getwitterd:
‘Last breakfast in Bilbao before homeopathic suicide.’
‘Ik ga voor een cocktail Lachesis en Arsenicum on the rocks, jammer dat Avogadro niet 14:23 is. Veel minder vroeg opstaan…’
‘Yum, this is the *good* stuff… *crunchcrunchcrunch*’
Als jullie iets aan het publiek duidelijk willen maken, waarom doen jullie deze actie dan hier, op deze stille plek?
Martijn ter Borg, arts in opleiding en lid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, wijst naar het standbeeld: ‘Multatuli was in 1880 een van de eerste leden van de vereniging. Hij was een man van de ratio, net als wij.’
Maar hier hoort en ziet niemand jullie toch? Waarom zijn jullie niet op de Dam gaan staan?
Martijn: ‘Mensen in Londen hebben ons gewaarschuwd. In Engeland is een sterke pro-homeopathielobby. Bij een eerdere actie ontstond daar veel gedoe met tegendemonstranten. Dat willen wij hier niet, we willen het gewoon leuk houden.’
Een vrouw van middelbare leeftijd staat tegen de sokkel geleund en slaat het clubje meewarig gade. Zij denkt dat de vork anders in de steel zit: ‘Deze mensen zijn bevooroordeeld. Ze willen niet luisteren en zich niet in homeopathie verdiepen. Water heeft een geheugen, ook al zit er geen werkzame stof meer in. Onderzoeker Luc Montagnier heeft in verdunde vloeistoffen magnetische velden aangetoond. Die man heeft nota bene de Nobelprijs gewonnen voor de ontdekking van het hiv-virus. Zo gaan wetenschappers dus met een Nobelprijswinnaar om!’
Nee, ze wil niet met haar naam in de krant. Ze heeft vrienden die homeopathisch arts zijn en die worden wel eens lastiggevallen, met processen en zo. Ze wil ze niet in problemen brengen. Ze kwam toevallig net voorbij en wilde gewoon even weten wat er aan de hand was. Maar nu moet ze weer verder. ‘Dag, hoor.’
Maarten heeft gehoord wat de vrouw vertelde. ‘Die proeven van Montagnier zijn ons bekend’, zegt hij en zwaait met een paar A4’tjes tekst. ‘Nieuwe theorieën zijn altijd interessant. Maar voor wetenschappelijk bewijs moeten proeven herhaald kunnen worden en dat is met die van Montagnier nooit gelukt. Montagnier is inmiddels negenenzeventig jaar. Hij is van Frankrijk naar China verhuisd, alleen daar kan hij blijkbaar nog terecht met zijn waanideeën. Hij heeft inderdaad de Nobelprijs gewonnen, maar ja, in het verleden behaalde resultaten zijn nu eenmaal geen garantie voor de toekomst.’
Iemand zwaait met zijn armen en roept: ‘Is er een tandarts in de buurt? Ik begin kiespijn te krijgen van al die suikerpilletjes!’ Er wordt gelachen.
Iemand anders verslikt zich, schraapt zijn keel en neemt een flinke teug uit een fles met een homeopathisch drankje: ‘Even mijn overdosis wegspoelen.’
Martijn kijkt quasivertwijfeld naar zijn fles met Sulphurum Acidum C200. ‘Zwavel? Dat zou toch tegen winderigheid moeten zijn? Maar het waait hier nog steeds ontzettend!’
Na een uur is men toe aan koffie. Onverdund.
‘Ik praat weleens met mensen over homeopathie’, vertelt Sabine van Wijk nadat ze zich in het café op een kruk heeft gehesen. Sabine is adviseur bij Rijkswaterstaat en lid van Skepsis. ‘Vaak denken mensen dat het om kruidenextracten gaat. Als ik ze dan vertel wat homeopathie eigenlijk is, dan beginnen ze glazig kijken. Oh ja…?’
Wat doet iemand als jij bij Skepsis?
‘Ik wilde iets zinnigs doen naast mijn werk en besloot de negatieve effecten van zweverigheid te bestrijden.’ Sabine neemt een slok van haar koffie. ‘In de wetenschap moet je iets kunnen aantonen. Zelfs liefde is te meten door het dopaminegehalte in de hersenen.’
Een uur na de dodelijke missie ligt het plein er weer verlaten bij. De volgende dag twittert men wereldwijd nog druk na:
‘Bad news for homeopathic suicides, everybody still alive.’
‘I’m just relieved that nobody drowned.’
‘Haven’t laughed so much in ages!’
Iemand mailt: ‘Juich maar niet te vroeg! Over een paar jaar hebben jullie allemaal arseenvergiftiging, dan heeft het lichaam het geheugen van het water overgenomen…’
Talloze filmpjes van deze wereldwijde actie zijn te bekijken op YouTube: ‘ten23 homeopathy 2011‘.
Homeopathie kán helpen
De klassieke homeopathie baseert zich op drie principes:
- similia: het gelijke met het gelijksoortige genezen. Bijvoorbeeld slapeloosheid met (sterk verdunde) koffie;
- schudden en verdunnen: door het verdunnen van de stof verdwijnt de stof zelf maar blijft achter als ‘geheugen’; de manier van schudden is belangrijk: vroeger gebeurde dat op de leren kaft van een bijbel
- holisme: ieder mens is uniek en daarom werkt een middel niet bij iedereen hetzelfde.
Homeopathische middelen zijn van plantaardige, minerale of dierlijke herkomst, bijvoorbeeld hyenawangslijm. Ook planetaire invloeden worden, sterkt verdund, gebruikt. Zo werd in 2009 suikerpoeder blootgesteld aan een krachtige telescoop in Boston die licht van Saturnus opving. In de astrologie wordt Saturnus geassocieerd met botten, veroudering en seksuele energie. Dit middel kan volgens homeopaten onder meer worden ingezet bij mensen met jeuk en mensen die vaak moeten plassen.
De moderne wetenschap berust ook op drie principes:
1. een idee of hypothese;
2. een globale rationele verklaring voor het idee;
3. bewijzen van het idee: als je dit doet, gebeurt er dat, en dat tig keer herhaald.
Wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van geneesmiddelen doe je door een voldoende groot aantal mensen, onder gecontroleerde omstandigheden, te verdelen in twee groepen. De ene groep krijgt een nepmiddel, de andere het echte middel. Zowel de onderzoeker als de proefpersoon mag niet weten wie welk middel krijgt. Dat heet ‘dubbelblind’. Zo’n onderzoek moet bovendien door andere onderzoekers herhaald kunnen worden. Als de resultaten telkens hetzelfde zijn, is het bewijs geleverd.
Volgens wetenschappers zijn de homepathische onderzoeken van methodologisch inferieure kwaliteit. Toch voelt een patiënt zich in de praktijk – door de spiritualiteit en de persoonlijke aandacht van de homeopaat – vaak beter. Dat heet het placebo-effect. De arts-patiëntrelatie lijkt daarin cruciaal. En juist daarin schieten reguliere artsen nog weleens tekort. Homeopathie werkt dus niet, maar kan wel helpen.
Limerick
Een homeopaat zonder grenzen
Bood hulp aan Afrikaanse mensen
Zonder overtuigend bewijs
Van het nut van zijn reis
Toch bleef hij hardnekkig forenzen