Onderstaand opiniestuk is mijn reactie op een onderzoek van de Universiteit van Tilburg: Het effect van langdurige opsluiting van veelplegers op de maatschappelijke veiligheid.
Veelplegers moeten niet langdurig achter de tralies maar uitzicht krijgen op huisvesting en nazorg.
juli 2010
Ben Vollaard meldde in deze krant van 18 juli, naar aanleiding van zijn onderzoek Het effect van langdurige opsluiting op de maatschappelijke veiligheid, dat de criminaliteit daalt als je actieve veelplegers langdurig opsluit. Veelplegers zijn, zo is al jaren bekend, verantwoordelijk voor bijna veertig procent van alle strafzaken. Logisch dat opsluiten een sterke daling laat zien. Als je iemand langdurig vastzet, kan hij langdurig geen misdrijven plegen. Langdurige opsluiting biedt echter geen structurele oplossing en al helemaal niet – zoals Vollaard beweert – de goedkoopste.
Vollaard deed zijn onderzoek in opdracht van de Politieacademie. Het enthousiasme van de politie voor de uitkomst van het onderzoek is begrijpelijk. Politieagenten hebben persoonlijk te maken met verslaafde draaideurcriminelen.
Sinds 2004 kan de rechter iemand, na het plegen van het zoveelste, relatief kleine vermogensdelict, veroordelen tot ISD (Inrichting Stelselmatige Daders): een gevangenisstraf van 2 jaar, inclusief voorarrest oplopend tot 2,5 a 3 jaar.
Volgens Vollaard is deze benadering niet alleen goed voor de samenleving (omdat de veelpleger langdurig van straat is), maar ook voor de stelselmatige dader zelf. Deze conclusie baseert Vollaard louter op de ervaringen van de SOV (Strafrechtelijke Opvang Verslaafden), tot 2004 de voorloper van de ISD. Bij de SOV konden mensen kiezen tussen ‘langdurige opsluiting met behandeling’ of een ‘korte, maar kale straf’. Volgens Vollaard had na een jaar een kwart van de ex-gedetineerden werk en leefde nog maar een vijfde van criminaliteit.
Deze cijfers zijn echter geflatteerd. Uit onderzoek van bureau Intraval blijkt namelijk dat in Rotterdam slechts 20% van de SOV’ers het programma afmaakte; er is geen reden te veronderstellen dat deze score landelijk noemenswaardig afwijkt. Een jaar is bovendien niet representatief en kan duiden op een na-ijleffect. Het ministerie van Justitie bekijkt recidivecijfers over een periode van vijf jaar.
Anno 2010 kan ISD dwingend door een rechter worden opgelegd. Vollaard concludeert zelf dat behandeling in de ISD tekort schiet. Deze bestaat vaak uit een aantal trainingen en cursussen. Nog afgezien van het feit of deze trainingen veel nut hebben, zijn de gedetineerden vooral bezig met de vraag waar ze na detentie terecht zullen komen. Want zonder passende huisvesting, dagbesteding en nazorg is het lastig voor deze broeders en zusters om hun verantwoordelijkheid te nemen en op het rechte pad te blijven. Wie na een ISD weer op straat of in een niet adequate woonvorm belandt, vervalt weer snel in oud gedrag. Huisvesting van verslaafde daklozen kan echter bij weinig burgers op sympathie rekenen.
In Utrecht en Rotterdam daarentegen zijn de afgelopen zeven jaar enkele Intensief Beschermde woonvormen (IBW’s) van de grond gekomen. In een IBW wonen mensen in groepsverband maar hebben een eigen kamer, er kan gebruikt worden maar niet gedeald, er is sprake van medische zorg, woonbegeleiding en dagbesteding. Het is geen eldorado, maar bewoners komen er wel tot rust, gaan minder gebruiken en plegen geen of veel minder delicten. IBW-hostels zijn er echter nog veel te weinig.
Passende huisvesting en adequate zorg zijn goedkoper dan langdurige detentie. Bij BoumanGGZ in Rotterdam kost een bewoner in een van de acht IBW-hostels 60.000 euro per jaar. Dezelfde veelpleger kostte voorheen de politie, de samenleving en de bestolen burger 100.000 tot 200.000 euro per jaar. Wonen in een IBW heeft, zo blijkt in de praktijk, een rigoureuze daling van criminaliteit tot gevolg. Een veelpleger langdurig opsluiten daarentegen, zoals Vollaard bepleit, kost de samenleving 76.000 euro op jaarbasis. Een veelpleger in een IBW hostel is dus per persoon 17.000 euro goedkoper.